Pomorzany (Ukraina)
49°38′N 24°55′E/49,633333 24,916667 Widok ogólny Pomorzan | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Obwód | |||
| Rejon | |||
| Powierzchnia |
4,18 km² | ||
| Wysokość | m n.p.m. | ||
| Populacja (2019) • liczba ludności |
| ||
| Nr kierunkowy |
+380 3265 | ||
| Kod pocztowy |
80761 | ||
Położenie na mapie obwodu lwowskiego  | |||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||
| 49°38′N 24°55′E/49,633333 24,916667
| |||
Pomorzany (ukr. Поморяни, Pomoriany) – osiedle typu miejskiego na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, w rejonie przemyślańskim, w górnym biegu rzeki Złota Lipa, przy drodze P116.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość powstała wokół zamku wybudowanego w latach 1340-50 przez Świnków, a następnie rozbudowanego przez Sienieńskich herbu Dębno.
W okresie Rzeczypospolitej Pomorzany były jednym z ważniejszych ośrodków administracyjnych w województwie podolskim, często niszczonym przez Tatarów. Okres świetności Pomorzan przypada na wiek XVII, kiedy jego właścicielami byli Sobiescy, między innymi król Jan III. Połowę miasta, zamku i 21 wsi za sumę 190 000 złp zakupił w 1630 roku od Aleksandra Sienieńskiego, Marek Sobieski, brat Jana. Zniszczone w dużym stopniu przez najazd tatarski w 1626 roku, dobra pomorzańskie Sobieski odbudował w krótkim czasie sprowadzając tu ludność polską, tatarską i ruską. W XVIII wieku znajdowała się w Pomorzanach rezydencja Pruszyńskich.
W okresie 1772–1918 roku Pomorzany znajdowały się w zaborze austriackim, w Królestwie Galicji i Lodomerii. W okresie austro-węgierskim miasto utraciło swój administracyjny status i podupadło.
W maju 1889 miasteczko strawił pożar[3]. Pod koniec XIX w. część miejscowości nosiła nazwę Zagrobela[4].
Do 1914 roku ludność w przewadze pochodzenia tatarskiego. W 1913 miasteczko liczyło 4500 mieszkańców, w tym 850 Polaków, 2950 Rusinów, 1300 Żydów.
W II Rzeczypospolitej miasto znajdowało się powiecie zborowskim, w województwie tarnopolskim.
Podczas okupacji zostało pozbawione praw miejskich i włączone do gminy wiejskiej Pomorzany[5]. W dniu 2 kwietnia 1944 roku w Pomorzanach oddział UPA zamordował nie mniej niż 51 osób narodowości polskiej. W 1989 liczyło 1749 mieszkańców[6].
W latach 1940–1941 i 1946–1958 siedziba rejonu pomorzańskiego.
W 2013 liczyło 1366 mieszkańców[7].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]_1748_%D1%80._%D1%81%D0%BC%D1%82.%D0%9F%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B8_01.JPG)
- zamek[8] – pierwszą warownię wzniósł w latach 1340-1350[potrzebny przypis] Mikołaj Świnka na ziemiach, które nadał mu król Kazimierz Wielki. W XV w. właścicielem zamku został Zygmunt Sienieński i we władaniu jego rodziny zamek pozostawał do momentu, gdy około 1619 r. kupił go Jakub Sobieski, ojciec późniejszego króla Jana III. W tym czasie warownia miała kształt, nadany jej w drugiej połowie XVI w. przez wojewodę podolskiego Jana Sienieńskiego. Zamek miał kształt czworoboku i posiadał narożne baszty oraz bramę z mostem na osi skrzydła północnego. Piętrowe były skrzydła południowe – pałacowe z arkadami, wschodnie i być może zachodnie. Była to silna warownia, która była w stanie obronić się przed licznymi atakami Kozaków, Tatarów i Turków. Zdobyli ją dopiero Tatarzy w 1675 i 1684 r. W wyniku zniszczeń, Jan III Sobieski przeprowadził gruntowny remont, w którym mógł brać udział Charles Benoit. Zamek otoczono wówczas ziemnymi fortyfikacjami bastionowymi. W 1740 r. zamek przeszedł w ręce Radziwiłłów, jednak podupadł w wyniku pożaru w 1771 r. W 1789 r. właścicielem zamku został Erazm Pruszyński, który odbudował skrzydło południowe i wschodnie z materiału uzyskanego z rozebrania części północnej – gospodarczej i zachodniej. Jego syn – Józef Pruszyński dokończył remont i umieścił w nim galerię obrazów. Około 1875 r. zamek kupił Roman Potocki, którego syn Jerzy Potocki, ambasador RP odnowił zamek po zniszczeniach z czasów I wojny światowej i wzorowo utrzymywał posiadłość do 17 września 1939 r. Po wojnie (w okresie Ukraińskiej SRR) do lat 70. XX w. w zamku mieściła się szkoła. Obecnie obiekt jest w ruinie. Istnieje jeszcze w części skrzydło wschodnie i południowe oraz dwie baszty, a także portal z herbem Sobieskich, Janina. Od strony ogrodu zachowały się fragmenty wałów obronnych[9].
- zrujnowany ratusz z XIX wieku neogotycki z wieżami i herbem Potockich stojący pośrodku rynku (częściowo rozebrany po 1945 roku). Znajdowała się tu dawniej biblioteka, galeria obrazów, oraz archiwum.
- kościół pw. św. Świętej Trójcy - murowany, zbudowany w latach 1748-1816, jego fundatorami byli ksiądz Mikołaj Humnicki i hrabia Józef Ursyn Pruszyński[10]. Konsekrowany w 1883 r. Po II wojnie światowej nie został od razu zamknięty, gdyż w parafii pozostał ks. Stanisław Kostułowski, który duszpasterzował tu od 1915 r. Po jego śmierci w 1958 r. został zamieniony na magazyn. Od 1991 r. ponownie jest świątynią rzymskokatolicką. Obok kościoła znajduje się dzwonnica z dzwonem ufundowanym przez króla Jana III Sobieskiego z przetopionych dział tureckich zdobytych w bitwie pod Chocimiem[11][12].
- cerkwie – drewniana z roku 1718 i murowana z roku 1888, a w niej ikonostas podarowany przez króla Jana III Sobieskiego.
- cmentarz na którym staraniem Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej wystawiono pomnik poświęcony Polakom pomordowanym w okolicznych wioskach: Zagórze i kolonii Śliwińce 2 kwietnia 1944. Mimo prób zablokowania uroczystości przez ukraińską nacjonalistyczną partię „Swoboda” pomnik został poświęcony 27 czerwca 2010[13].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року. Державна служба статистики України. Київ, 2019, s. 50.
- ↑ (fragment), 1571, wyd. 2Biblioteka Narodowa, syg. ZZK 18611, domena publiczna
- ↑ Znowu wielki pożar. „Kurjer Lwowski”. 140, s. 3, 21 maja 1889.
- ↑ Zagrobela, 4.), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 274.
- ↑ Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу
- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2013 року. Державна служба статистики України, 2013. [dostęp 2023-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-21)]. (ukr.).
- ↑ Pomorzany. [dostęp 2013-08-29].
- ↑ Zamki na Kresach, Tadeusz Polak, s. 194, Warszawa 1997
- ↑ Kościół pod wezwaniem Świętej Trójcy w Pomorzanach - Polska i Ukraina. Śladami historycznego dziedzictwa [online], Stowarzyszenie Integracja Europa-Wschód [dostęp 2023-10-19] (pol.).
- ↑ Pomorzany [online], www.rkc.lviv.ua [dostęp 2023-10-19].
- ↑ Kościół rzymskokatolicki archidiecezji lwowskiej na terenie obwodu lwowskiego za wyjątkiem Lwowa w latach 1945–1991. Część 1 [online], Nowy Kurier Galicyjski, 17 grudnia 2021 [dostęp 2023-10-19] (pol.).
- ↑ O pierwszych krokach Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Złoczowskiej... [w:] "Kurier Galicyjski, nr 23-24 (171-171), 14 grudnia 2012-14 stycznia 2013
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Pomorzany, rus. ''Pomoriany'', [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 747.
- Pomorzany, mstko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 491.
- Zamek w Pomorzanach
- Zdjęcia z Pomorzan
- Wojskowa mapa Pomorzan z 1909 r.
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona
